Afbeelding

350 jaar Achterhoek: Sluitermania of viering van het Achterhoek-gevoel?

Algemeen

EIBERGEN – Waer iemant duisent vreugden soek, mijn vreugt is in dees' achter-hoek. Ze staan onopvallend tussen de vele regels van het gedicht 'Eensaem Huis- en Winter-Leven', dat 450 coupletten van vier regels omvat. Aangenomen werd dat de Eibergse dominee en dichter Willem Sluiter (1627-1673) met deze regels in 1668 de onze regio haar naam gaf. Om 350 jaar Achterhoek te vieren zijn in 2018 door een projectgroep meerdere activiteiten op touw gezet, waaronder de publicatie van het boek 'Van achter-hoek naar Achterhoek'. Peter Rutgers, de oorspronkelijke auteur van het hoofdartikel voor deze uitgave, kwam met de spraakmakende conclusie dat Sluiter niets te maken heeft met de naam Achterhoek. Een meningsverschil met de projectgroep leidde ertoe dat hij zijn verhaal terugtrok en het zelf uitgaf onder de naam Sluitermania. Zo kon het gebeuren dat er twee boeken in korte tijd verschijnen over de beroemde dichtregels van Willem Sluiter. Doen we aan valse geschiedschrijving met de viering van 350 jaar Achterhoek en is er sprake van een Sluitermania of mogen we best een eigentijdse invulling geven aan de zeventiende-eeuwse woorden van de dominee en dichter?

Door Gerwin Nijkamp

Peter Rutgers: 'Willem Sluiter is niet de naamgever van de Achterhoek'


Peter Rutgers schreef het boek Sluitermania. Foto: Gerwin Nijkamp

Vereerd was Peter Rutgers uit Eibergen toen hij werd gevraagd het hoofdartikel te schrijven voor het boek 'Van achter-hoek tot Achterhoek', een thema-uitgave van de historische kringen van Eibergen en Neede. Dat boek werd vrijdag 7 september gepresenteerd aan de vooravond van Open Monumentendag Berkelland. Zonder het verhaal van Rutgers echter. Hij besloot zijn artikel terug te trekken en gaf zelf een boekje uit met de titel 'Sluitermania – Van achterhoek tot Achterhoek? Hoe dichtregels van Willem Sluiter worden geannexeerd'. 
Rutgers, die eerder publiceerde over de Eibergse geschiedenis in De Ganzeveer, Old Ni-js en het Jaarboek Achterhoek en Liemers, kwam na zijn onderzoek tot de conclusie dat er geen enkel verband is tussen de streeknaam Achterhoek en de dichtregels die Willem Sluiter 350 jaar geleden schreef. De Eibergse dominee en dichter is volgens hem dus niet de naamgever van deze regio.

Historische empathie
De inhoud van zijn artikel werd grotendeels onderschreven door leden van de projectgroep, maar aanvaringen met twee van de leden en het verzoek om zijn verhaal aan te passen en aan te vullen, deden hem besluiten het verhaal terug te trekken. Hij verwijt de initiatiefnemers een gebrek aan historische empathie, het vermogen om je in te leven in de geest van de tijd van Sluiter. Daardoor wordt de geschiedenis geromantiseerd. "En dat lijdt tot een verkeerde voorstelling van het verleden. Dat hoor je als onderzoeker en ook als amateurhistoricus niet te doen."
Onomstotelijk bewijs heeft hij niet, maar gaandeweg zijn onderzoek werd voor Rutgers steeds aannemelijker dat Sluiter met het woord achter-hoek niet een naam heeft willen geven aan de streek waarin hij woonde en preekte. "Deze term werd in de zeventiende eeuw vaker gebruikt voor een afgelegen plek, ook voordat Sluiter dat deed", vertelt de Eibergenaar. "Als we ons een beeld vormen van de situatie waarin de dominee zich bevond, zal zijn achter-hoek slechts de kerkelijke gemeente beslaan waarin hij preekte. Dat waren Eibergen en zes buurschappen." Ook met de vreugden – rust en ruimte – waarmee de Achterhoek tegenwoordig wordt geassocieerd, had Sluiters vreugt niets van doen. De dominee was vooral gericht op God en het leven na de dood, niet op aardse zaken. "Zijn pastorale werk kon hij het best op een afgelegen plek verrichten, ver weg van de grote stad vol afleiding. Daar schreef hij ook veelvuldig over."

Marketinginstrument
Niet alleen hebben de woorden van Sluiter volgens Rutgers ten onrechte een 'aardse' betekenis gekregen, ook kwam hij de relatie tussen de dichtregels en de streeknaam Achterhoek een lange periode na het verschijnen ervan niet tegen. "Na de zeventiende eeuw ben ik die link een paar eeuwen niet meer tegengekomen in bronnen", zegt hij. "Dat gebeurde pas in de afgelopen honderd jaar en dan met name het laatste decennium. De dichtregels worden nu als een marketinginstrument ingezet. Soms zelfs manisch en obsessief. En op basis van onjuiste geschiedschrijving dus."

Boek
De 43 pagina's tellende publicatie Sluitermania is voor 7 euro te koop bij Boekhandel Gellekink in Eibergen, tel. 0545-471371 (op voorraad), bij iedere andere boekhandel in ons land (plus 2,49 euro verzendkosten), bij Geunhuis Producties in De Heurne via een e-mail naar geunhuisproducties@gmail.com of tel. 0315-653294 (plus 2,49 euro verzendkosten) én bij het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL) in Doetinchem. 

Projectgroep: 'Sluiters werk blijft belangrijk voor Achterhoek-gevoel'


De projectgroep 350 jaar Achterhoek. Derde van links is Arend Heideman. Foto: PR

Hij is het met Rutgers eens dat een direct verband tussen de dichtregels van Sluiter en de naam van deze regio er zeer waarschijnlijk niet is, maar Arend Heideman uit Gelselaar vindt dat ze wel degelijk een rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van het gebruik van Achterhoek als naam van de regio. En zeker ook hebben bijgedragen aan het versterken van het Achterhoek-gevoel. "Ik zie een mooie parallel tussen Normaal en Sluiter. Beiden stellen op geheel eigen wijze vreugde tegenover een trieste achterstandspositie. Ze dragen bij aan het gevoel van trots op de streek."
Heideman publiceerde eind 2017 het boek 'Willem Sluiter anno nu; De kleine leeuwerik'. Hij is zich ook daarna blijven verdiepen in het werk van de dominee en dichter. De Gelselaarse oud-journalist is een van de initiatiefnemers van de viering van 350 jaar Achterhoek en maakt deel uit van de projectgroep die zich bezighield met het boek 'Van achter-hoek naar Achterhoek'. "Ik en ook anderen hebben gedacht dat er wel degelijk een directe link tussen de dichtregels en de naam van onze regio was", beaamt Heideman. Rutgers heeft volgens hem op een goede manier duidelijk gemaakt dat aannemelijk is dat dit niet het geval is. Het lid van de projectgroep zegt er dan ook geen probleem mee te hebben dat zijn vroegere aanname niet klopt. "Het verhaal had wat ons betreft prima als hoofdartikel in het boek kunnen worden opgenomen." 

Kort door de bocht
Weliswaar met enkele aanpassingen, maar het is volgens Heideman niet meer dan normaal dat een werkgroep suggesties voor aanvullingen en verbeteringen heeft. "Rutgers gaat te kort door de bocht met zijn conclusies en dat er manisch en obsessief omgegaan wordt met Sluiters werk, daar kan ik me niet in vinden." 
Waar Rutgers volgens Heideman aan voorbijgaat is de indirecte invloed die Sluiter volgens hem wel heeft gehad op het in zwang raken van de naam Achterhoek en het gevoel dat inwoners bij de dichtregels hebben. "Rutgers beweert dat er eeuwen geen link is gelegd tussen de dichtregels en de regionaam Achterhoek. Het lastige van historisch onderzoek is dat dit soort zaken niet altijd op schrift zijn gezet of in notulen vastgelegd. Toch zijn er wel voorbeelden. Zo begon de krant Het Nieuws van den Dag op maandag 13 oktober 1884  met Sluiters regels een verhaal over de opening die dag van een spoorlijn van de Geldersch-Overijsselsche Locaalspoorweg. De lijn die in Twente Hengelo en Haaksbergen verbond en in de Achterhoek voerde naar Neede, Borculo, Ruurlo, Eibergen, Groenlo en Winterswijk."

Achterhoekse vlag
Ook de recent gehouden ontwerpwedstrijd voor de Achterhoekse vlag laten volgens Heideman zien dat Sluiters regels na 350 jaar een gevoel van herkenning oproepen. "Ik heb de ontwerpen bekeken en zag er maar liefst drie waarin de dichtregels waren verwerkt." De regels spreken Achterhoekers blijkbaar aan, merkt de liefhebber van het werk van de dichter en dominee. "Sluiter mag dan historisch gezien niet de naamgever van de Achterhoek zijn en de vreugt waarover hij rept, is een ander soort vreugde dan wij beleven aan onze streek. Ik vind echter dat je doordraaft als je stelt dat er sprake is van een Sluitermania en dat de dichtregels van hem zijn geannexeerd. Iedereen mag poëzie ervaren zoals hij wil."

Normaal en Zwarte Cross
Arend Heideman heeft nu zelf de taak op zich genomen om het hoofdartikel voor het boek 'Van achter-hoek naar Achterhoek' te schrijven. Daarin vertelt hij onder andere hoe namen als Oost-Gelderland en De Graafschap die eerst werden gebruikt voor de achterhoek van het land waarin wij wonen, langzaam maar zeker plaats maakten voor de geuzennaam Achterhoek en welke invloed Sluiter daarop heeft gehad, maar ook Normaal en de Zwarte Cross.

Boek
Het boek is voor 10 euro plus verzendkosten (3,32 euro) te bestellen via de websites van de Historische Kring Eibergen (www.historischekringeibergen.nl) en de Historische Kring Neede (www.historischekringneede.nl) of door een e-mailbericht te
 zenden aan info@historischekringneede.nl.

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant