Vieringen ‘75 Jaar Vrijheid’ noodgedwongen sober

'Toen we als organisatie moesten besluiten de voorstelling te annuleren heb ik een traan gelaten'

Door Henri Walterbos

OOST GELRE – Het jaar 2020 zou een jaar worden waarin de viering van 75 jaar Vrijheid uitgebreid gevierd zou worden, met het thema ‘vrijheid’ in de breedste zin van het woord centraal. Het werd echter een jaar van inperkingen van vrijheid. Hoe kijken Stichting 4 en 5 mei Lichtenvooorde, Comité Dodenherdenking 4 mei Groenlo, Organisatie ‘Spiegelingen’ en Veteranencomité Oost Gelre terug op de beperkte viering van 75 jaar Vrijheid. Namens voornoemde organisaties kijken Walter Leemreize (Voorzitter theaterproductie ‘Spiegelingen’), Theo Leemreize (Secretaris Stichting 4 en 5 mei Lichtenvooorde), Maria Monasso (Comité Dodenherdenking 4 mei Groenlo) en Gerard Boink (Voorzitter Veteranencomité Oost Gelre) terug en vooruit.

Hoe kijken jullie terug op het cancelen en/of afschalen van activiteiten in het kader van ‘75 jaar Vrijheid’?

Walter Leemreize: “Het plan was op 5 mei 2020 in de Hamalandhal te Lichtenvoorde de theatervoorstelling ‘Spiegelingen’ op te voeren. Een grootse happening uitgevoerd door zo’n tweehonderd inwoners uit onze gemeente over 75 jaar vrijheid in Oost Gelre, waarin twijfel, boosheid, angst, haat, verdriet, schaamte, liefde, hoop, opluchting en blijheid prachtig uitgebeeld zouden gaan worden middels toneel, muziek, zang, dans en film. Toen we als organisatie moesten besluiten de voorstelling te annuleren heb ik een traan gelaten. We waren er al zolang mee bezig, met zoveel mensen, met zoveel positieve energie. Als je dan dit besluit moet nemen doet dat pijn. Maar ik heb troost en perspectief gehaald uit de prachtige teksten van het script 'Spiegelingen'. Hoe toepasselijk in deze tijd…”

(Aparte kader)

Passages uit 'Spiegelingen'

“Maar laten we ons, hoe klein we ook zijn, niet verliezen in wanhoop en radeloosheid. Want wij weten beter. En als je het vergeten bent, dan herinner ik jullie er graag aan: wij zijn niet alleen. Jullie zullen wel denken, vrouwen van Lichtenvoorde, Groenlo en Lievelde; moeders van Harreveld, Vragender en Zieuwent; zusters van Mariënvelde en Zwolle: Hij heeft makkelijk praten. Want hij heeft geen kinderen op de Grebbeberg liggen.” (Script 'Spiegelingen': Pastoor)

(Apart kader)

“Zo, daar ben je dan.

Kondig jij de vrede aan?

Ben jij de eerste dan die de oorlog niet meer mee zal maken?

Ja, jij bent het. Jij moet het zijn.

Kom, onnozele.

Het zijn geen woorden om op je eerste dag te horen

Laten we jou andere woorden leren:

Bloemen. Liefde. Lente.”

(Script 'Spiegelingen': verpleegster met baby)

“Wat hadden we eigenlijk gedacht?

Dat de oorlog ons niet zou treffen?

Dat hij deze keer weer aan ons voorbij zou gaan?

Waarom zou hij?

Omdat wij ‘mensen van goede wil’ zouden zijn?

Oorlog treft ons allemaal wel een keer, zoals we allemaal wel eens door de regen moeten lopen.”

(Script 'Spiegelingen': Basha (12)

Theo Leemreize: “Niet zo maar een jubileum dit jaar, nee, een mijlpaal in onze geschiedenis. Het lijkt gewoon, maar kijk eens om je heen. In diverse delen van onze wereld zou men stinkend jaloers zijn. Zelfs in Europa zijn er landen die onze vrijheid en luxe benijden. Nee, gewoon is het niet, daar moet je samen wel iets voor doen en beseffen hoe groot en belangrijk die vrijheid is. Vijf jaar geleden begonnen we met voorbereidingen voor dit jubileum. We wilden herdenken, vieren en stilstaan bij de vrijheid. Al snel bleek dat er in Lichtenvoorde voldoende draagvlak was. Zoveel instanties en mensen zich hier graag belangeloos voor wilden inzetten. Er ontstond een goede samenwerking met de gemeente. Ideeën werden uitgebroed, uitgewerkt, bijgeschaafd en vastgelegd. Het ging om drie pijlers: herdenken van de mensen die voor onze vrijheid gestorven waren, vieren van de vrijheid en stilstaan bij het begrip vrijheid. Wat is er voor nodig, wat kun jij hiermee doen, hoe koester jij de vrijheid? Het moest iets zijn voor alle inwoners en mensen verbinden. Samen met bijna 300 vrijwilligers en financiële ondersteuning van de provincie Gelderland, de gemeente Oost Gelre en enthousiaste sponsoren werd er een programma opgesteld met een indrukwekkende dodenherdenking, een bevrijdingsestafette met lopers uit de gemeente om het bevrijdingsvuur te halen, een bevrijdingsontbijt met daarbij Amnesty International en het Veteranencomité Oost Gelre, een mini-expositie in Den Diek door AVOG en de Vereniging voor Oudheidkunde, een bevrijdingsfietstocht, speciale voorstellingen door Het Doek van de film Anna’s war en de grote theaterproductie ‘Spiegelingen’. Maar opeens moest er eind maart een streep door; corona. Alles veranderde opeens. Onze vrijheid werd ingeperkt. Alle overleggroepen en repetities stopten abrupt. Iedereen begreep waarom, maar toch was er die kater. We hadden samen iets geweldigs kunnen neerzetten….. Dat moet even bezinken, maar dan ga je kijken wat nog wel kan. Met materiaal dat er al was en nieuwe onderdelen hebben we samen met onze burgemeester, de oudheidkundige vereniging, leerlingen van het Marianum en Jongerenwerk Mazzel een aangepaste 4 mei herdenking georganiseerd en na de indrukwekkende Nationale herdenking op De Dam vertoond via Youtube en de TV-kanalen van beide kerken en de sites van de ELNA en Groenlose Gids. Veel inwoners hebben dit thuis gedeeld en hun waardering hiervoor uitgesproken. In alle stilte hebben we eer betoond, stilgestaan en bloemen gelegd bij het monument aan de Dijkstraat en de graven van de geallieerde slachtoffers. Indrukwekkend was het groeien van het aantal bloemstukken. ’s Avonds net voor 20.00 uur klonk de Taptoe op verschillende plekken. Het was doodstil op straat.”

Maria Monasso: “Het zou een jaar vol activiteiten worden voor ons Comité Dodenherdenking 4 mei Groenlo. We waren in 2019 al begonnen met de voorbereidingen. De nieuwjaarsreceptie van de gemeente Oost Gelre stond helemaal in het teken van de organisatie van herdenken en vieren in Oost Gelre. Wij hebben daar mogen vertellen over het monument Levenslicht, het herdenken van de bevrijding van Auschwitz op 27 januari. Op 26 en 27 januari hebben wij samen met Stichting Stolperstenen, Veteranen Oost Gelre en Gemeente Oost Gelre deze avonden georganiseerd op de Markt in Groenlo. Door verschillende bewoners uit de gemeente Oost Gelre werden verhalen voorgelezen. Een vertegenwoordiging van ons comité en de Stichting Stolperstenen zijn naar Westerbork geweest om namen te lezen. En op de lichtjesavond op 14 februari hebben we lichtjes aangestoken op de begraafplaats bij de oorlogsgraven. Toen sloeg corona toe. We wisten toen nog niet dat alle andere activiteiten niet door zouden gaan, een expositie in de Stadboerderij over WO II en Stolperstenen, de herdenking op 4 mei, meewerken aan het bevrijdingsconcert van Muziekvereniging Groenlo, en ga zo maar door. We hebben op 4 mei als comité bloemen gelegd bij de oorlogsgraven op de begraafplaats aan de Lichtenvoordseweg en bij de oorlogsmonumenten.”

Gerard Boink: “Het cancelen van de Veteranendag op 19 september in zijn oorspronkelijke vorm vond ik erg jammer. Dit keer geen gezamenlijk herdenken van gevallen collega’s en daarna gezamenlijk naborrelen met verhalen van collega-veteranen. Gelukkig hebben we een alternatieve veteranendag kunnen organiseren met een sobere herdenking bij het monument in klein gezelschap die later online is gezet. En vooral ben ik blij met onze actie waarbij de leden van het veteranencomité persoonlijk bij alle veteranen in onze gemeente een bos anjers bezorgden. Dit werd ontzettend gewaardeerd en leidde tot hele bijzondere persoonlijke gesprekken. Ook hebben we kunnen bijdragen aan het vertellen van verhalen op de Markt in Groenlo in januari ter herdenking van de bevrijding van de concentratiekampen.”

Hoe kijk je met de huidige informatie en stand van zaken naar deze gebeurtenissen/activiteiten in 2021?

Walter Leemreize: “We hebben het volste vertrouwen dat ‘Spiegelingen’ op 8 en 9 mei 2021 opgevoerd gaat worden; uiteraard corona-proof. De voorbereidingen zijn al in volle gang en de steun die we hierbij ontvangen voelt als een nieuwe lente. Dat dit het maar gauw mag worden! Iedereen gezond en vredevol 2012 gewenst.”

Theo Leemreize: “Plannen voor het vervolg zijn al uitgewerkt. Diverse uren zijn er weer ingestopt, het enthousiasme keert weer terug, maar er is onzekerheid rondom onze vrijheid om dit uit te voeren en samen te beleven. Voor de bijna 300 vrijwilligers, sponsoren en de inwoners zou het mooi zijn om in 2021 weer stil te staan bij onze vrijheid en dit samen mogen herdenken en vieren. Nu met nog meer betekenis.”

Maria Monasso: “Hoe wij in 2021 herdenken weten wij nu nog niet. Wij richten ons naar het Nationaal Comité 4 en 5 mei en de gemeente Oost Gelre. Nu terugkijkend op het afgelopen jaar, realiseren wij ons des te meer hoe kwetsbaar wij als mensen kunnen zijn en hoe enorm de persoonlijke gevolgen zijn van het coronavirus. Daarom is het goed om kritisch te blijven kijken naar de mogelijkheden van herdenken, ook volgend jaar. De gezondheid van mensen blijft de belangrijkste prioriteit. Natuurlijk hadden wij als comité samen met andere betrokken organisaties in verband met 75 jaar bevrijding graag een speciaal herdenkingsjaar willen organiseren. Uit onderzoek van het Nationaal Comité 4 en 5 mei is gebleken dat de dodenherdenking veel mensen raakt. Emoties zoals verdriet, verlies, angst, maar ook trots en saamhorigheid komen dan samen. Door corona wordt dit nog extra versterkt. Daarom hopen wij als comité dat juist die saamhorigheid blijft, zodat wij elkaar blijven helpen en steunen in deze moeilijke en onzekere maanden. Misschien kunnen we elkaar in 2021 op 4 mei weer ontmoeten, om samen te herdenken en onze gevoelens te delen.”

Gerard Boink: “Helaas hebben we niet alles kunnen doen wat we hadden gepland; de speed-dates van veteranen met bezoekers van ‘Spiegelingen’ en onze jaarlijkse bijdrage aan de 4 mei herdenking bijvoorbeeld. Eigenlijk alles wat met vrede, veiligheid en herdenken te maken heeft en waar we normaliter onze bijdrage aan leveren. Maar 5 mei blijft voor ons veteranen een dag van het zegevieren van het goede over het kwaad, waar grote offers voor zijn gebracht. Door deze offers kunnen wij veilig, in vrede en vrijheid in Nederland leven. Dat motiveert ons om daar doorlopend, ook elders in de wereld aan te werken en aan bij te dragen, ieder op zijn eigen manier.”