Sander Leest | Atlas van de IJssel

ACHTERHOEK - Het is denk ik nog dezelfde hond. Drentelend aan dek van het veer bij Bronkhorst. Ik keek ernaar vanaf het schip Nirvana dat over de IJssel voorbijvoer. Bijna drie jaar geleden.

Vorige maand staken we hier de IJssel weer eens over, de Achterhoek uit. De hond leek ons te begroeten en nam daarna plaats in de kajuit, naast het baasje, de kapitein. Hoe vaak zou het onafscheidelijke duo al heen en weer zijn gevaren?
Ik mocht een keer of acht als gids in de kajuit van de Nirvana plaatsnemen en samen met de stuurman vertellen over wat ons zoal in het oog sprong – soms getipt door passagiers – en wat we ons, elkaar aanvullend, aan feiten en verhalen herinnerden. Over aalscholvers, wilgen, kribben, over de binnenvaart, over hoogwaterproblematiek en over de IJssel zelf, haar ontstaan, haar ontwikkeling, haar invloed.
We vertrokken vanuit Deventer of Zwolle. Twee keer heb ik de weidsheid mogen ervaren van de IJssel die uitwaaiert totdat ze geen rivier meer is, maar Ketelmeer. We kregen een Zuiderzeegevoel.
Ter voorbereiding had ik boeken, kranten en en internet afgestruind. Een veelgestelde passagiersvraag: ‘Weet u een goed boek over de IJssel?’ We konden er diverse opsommen – zoals het Verkade-album van Jac. P. Thijsse, nog steeds boeiende lectuur –, maar stelden vast dat er behoefte bestond aan een naslagwerk, waarin alle deelinformatie bij elkaar is gebracht.
Het antwoord op de passagiersvraag is onlangs gepubliceerd door uitgeverij WBooks en luidt: Atlas van de IJssel. De titel doet de inhoud eer aan, het boek staat vol historische kaarten die de leidraad vormen tot wat je de geschiedenis van de rivier kunt noemen. De auteurs zakken vanaf de Nederrijn bij Westervoort de IJssel af. Van kop naar monding. Je leest het boek én je leest het landschap. Je komt bijvoorbeeld te weten dat de IJssel bij Doesburg werd lamgelegd en dat er een nieuwe geul pal langs de stad werd gegraven. Het afgestoten deel is nog herkenbaar in het veld en op de kaart en draagt de naam Lamme IJssel.
De auteurs noemen de IJssel onomwonden de ‘mooiste rivier van Nederland’. Toen ik het voor het eerst vernam, verbaasde het mij dat het nog maar zo’n jonge rivier is. Vermoedelijk in de zesde eeuw begon het gigantische moerassige goedje, ingeklemd tussen Achterhoek/Salland enerzijds en Veluwe anderzijds, noordwaarts te stromen. Om in de loop van de eeuwen her en der ook weer te verzanden – met alle nadelen van dien voor de Hanzesteden, want de mede dankzij de rivier verworven welvaart verzandde daardoor óók.
De veerpont is van wal gestoken. In het boek staat een kaartje van vóór 1562 dat ongeveer deze locatie aangeeft. In de rivier lagen toen enkele ‘forse eilanden’. De IJssel liep vlak langs Wichmond, dat zich nu kilometers verderop bevindt. De vandaag zo vriendelijk kabbelende rivier kent zijn wrede momenten: het kerkje van Wichmond is in 1562 weggespoeld.
Vaak heb ik in mijn leven langs de IJssel gestaan en gezeten. Soms erin gezwommen. Het is net of die stroming je herinneringen en gedachten stimuleert.
En nu is er de Atlas van de IJssel als leerzame, nauwgezet geïllustreerde geheugensteun.

Sander Grootendorst
Tips: sandergrootendorstleest@gmail.com

Tjirk van der Ziel en Albert Corporaal: Atlas van de IJssel. Uitgeverij WBooks. €29,95