Kranslegging bij het glazen monument. Foto: Comité 4 mei Groenlo

Kranslegging bij het glazen monument. Foto: Comité 4 mei Groenlo

Het Rode Kruis na de oorlog

Algemeen

Ook dit jaar kon door Corona de 4 mei herdenking landelijk en ook in Groenlo niet plaats vinden zoals gebruikelijk. Het Comité 4 mei Groenlo moest zich voor de tweede keer beperken tot het leggen van bloemen. Hier volgt het laatste verhaal.

Het Rode Kruis na de oorlog

Op 5 mei 1945 werd Nederland bevrijd. De vreugde was groot, maar niet voor iedereen. Vreugde en verdriet gingen hand in hand. Voor veel families begon het wachten op bericht over het lot van hun naasten. Dit gold ook voor families uit Groenlo en omgeving.

Antoon van Uem was in Vught gefusilleerd. De familie kreeg in oktober 1945 bericht. Bernard Luttikholt overleed in Meppen. Ook daarvan kreeg de familie in 1945 bericht. Antoon Holkenborg en Bernard Geerdink waren in Neuengamme gestorven. Het officiële bericht kwam in 1946. De familie van Henny Emaus moest nog wachten tot 1950 voordat zij het officiële bericht van zijn overlijden in Bergen-Belsen ontvingen.

Het lot van de weggevoerde Joden uit Groenlo was na het einde van de Tweede Wereldoorlog onzeker. Het zou nog lang duren voordat er zekerheid bestond over wat er met hen gebeurd was. Toen de gruwelen uit de kampen bekend waren geworden, wist men dat de kans dat de vermisten terug zouden keren zeer klein was. Maar velen bleven hoop koesteren tot de envelop van het Rode Kruis met afschuwelijk nieuws op de mat viel.

Men wilde op de eerste plaats weten wat er met familieleden was gebeurd, of ze nog leefden of niet. Naarmate de tijd verstreek en men niets meer hoorde, werden ook andere zaken belangrijk: voogdij aanvragen, hertrouwen, nalatenschappen, levensverzekeringen en rechtsherstelprocedures afhandelen. Het Rode Kruis zorgde voor doorzending van binnenkomende overlijdensakten via de gemeente aan de nabestaanden. Daar waar die er niet waren, en dat was meestal het geval, vroegen mensen om voorlopige overlijdensverklaringen zodat ze hun juridische zaken konden regelen.

De benodigde gegevens over plaats en tijd van overlijden konden alleen door onderzoek van kampadministraties, transportlijsten en verklaringen van overlevenden gereconstrueerd worden. Een grote administratieve klus voor het Rode Kruis: gegevens over de vermisten en overledenen verwerken in kaartsystemen en correspondentie, inkomende verzoeken om inlichtingen verwerken en beantwoorden, vragen over vermisten doorzenden naar instanties in Duitsland en Polen.

Het opzoeken en combineren van verzamelde data diende met grote nauwkeurigheid te gebeuren. Er waren medewerkers speciaal belast met de controle van gegevens, om te voorkomen dat er verkeerde inlichtingen werden verstrekt. Elke vergissing kon ernstige emotionele gevolgen hebben voor de betrokkenen: een geliefde werd ten onrechte als overleden beschouwd of familieleden van overledenen kregen valse hoop.

Dergelijke fouten konden zich voordoen doordat in eerste instantie naast het Rode Kruis zich verschillende andere bureaus en organisaties, wel 14 stuks, bezighielden met de opsporing van vermisten en het informeren van de familie. Zo kon het voorkomen dat familie tegenstrijdige inlichtingen ontving. Dus besloot het Ministerie van Sociale Zaken dat de taak bij het Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis moest worden gecentraliseerd. De verzameling documenten en kaartenbakken dijde uit. Rond vierhonderd medewerkers verwerkten de massa poststukken, de topweek was van 4 tot 10 september 1945, toen er 27.209 stukken binnenkwamen. De regel was dat pas informatie werd verstrekt als er voldoende duidelijkheid was over de personalia en het lot van de slachtoffers. Dat kon lang duren, zeker als er geen kampadministraties voorhanden waren en er geen overlijdensakten uit Duitsland of Polen waren ontvangen.

Het grootste deel van de gedeporteerde mensen was om het leven gebracht en er waren nauwelijks administratieve gegevens beschikbaar over plaats en tijdstip van overlijden, er waren alleen gegevens van deportatie. Om de familieleden, die de oorlog hadden overleefd, betrouwbare informatie te geven, moesten de medewerkers van het Informatiebureau conclusies trekken uit indirect materiaal. Zo kregen veel overlevenden bij terugkeer uit de vernietingskampen het verzoek een formulier in te vullen. Hierop konden zij niet alleen personalia en tijdstip, locatie en reden van hun arrestatie melden, maar ook welke medegevangenen zij zich herinnerden en wat hun lot was.

Systematisch werden de verschillende transporten behandeld: met een samenvatting van het bewijsmateriaal, aantallen gedeporteerde mensen en informatie of de gedeporteerde mensen naar andere kampen waren vervoerd. Ook alle verklaringen van overlevenden stonden erin. Elke inlichting kon leiden tot nieuwe aanknopingspunten: het was letterlijk een kwestie van speurwerk.

De Nederlandse autoriteiten waren beducht voor de moeilijk te verwerken stromen ontheemde mensen, die zij aan de oostgrens verwachtten. De Nederlandse repatrianten moesten nog een poosje worden tegengehouden voor de Nederlands-Duitse grens, zodat eerst in Nederland zelf enige orde op zaken kon worden gesteld. Het thuisbrengen van zieken en gewonden verliep beter. Medische teams spoorden vermisten op. En vrijwel overal waar de ambulancekolonnes zieken en gewonden ophaalden vonden ze ook archiefmateriaal. Ze kamden hele streken uit. Dikwijls ging het dagenlang door de meest onherbergzame oorden, door totaal verwoeste gebieden. Over onveilige wegen, tot de hele streek was uitgekamd. Er werden gegevens verzameld over levenden en doden, over gevangenen die langs de kant van de weg begraven waren, in massagraven en op kerkhoven. Poolse autoriteiten moesten de overlijdensakten opmaken.

Van 1945 tot 1953 heeft het Informatiebureau van het Rode Kruis een enorme humanitaire en administratieve klus geklaard. In totaal waren 561.000 'aanvragen naar het lot van personen' behandeld. Eind 1953 werden nog ongeveer 3000 Nederlandse Joden vermist.

Comité 4 mei Groenlo

www.stolperstenengroenlo.nl

De stolperstenen voor de familie Maas en Herschel. Foto: PR Comité 4 mei Groenlo

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant