Vier eeuwen oude historische kerkers met Slag om Grolle klaar
Kerkers onder Grols stadhuis weer open
Groenlo is dan wel niet de bestuurlijke hoofdkern van Oost Gelre, het witte stadhuis in het centrum is en blijft een in het oog springend gebouw. Daaronder bevindt zich een ondergrondse ruimte, slechts door een klein luik bereikbaar. Het zijn kerkers, veel ouder dan het gebouw erboven. Het bestaan van die kerkers is al lange tijd bekend, in elk geval sinds W.P. Vemer het in 1939 herondekte. Ook zijn er al eerder plannen geweest om die kerkers toegankelijk te maken. Het is er nooit van gekomen. Tot nu. Als het aan Joop Hubers en Koen Klein Tuente ligt zijn de kerkers met de Slag om Grolle 2015 door iedereen te bezoeken.
Archeoloog Joop en bouwkundige Koen, buren van elkaar, kregen het idee in de zomer van 2014, tijdens het WK voetbal. Ze vonden dat de kerkers als interessant historisch onderdeel van Groenlo toegankelijk voor toeristen en geïnteresseerden gemaakt moest worden. Joop: "Groenlo heeft wel behoefte aan iets dat je niet alleen kunt bekijken, maar waar je ook daadwerkelijk in kunt."
In het najaar van 2014 werkten de heren een plan uit om de ondergrondse kerkers zo veel mogelijk in de oorspronkelijke staat te herstellen. Daarbij werd ook Roy Oostendorp betrokken, die zich beroepsmatig bezighoudt met Groenlo's en Achterhoeks erfgoed. In januari van dit jaar zijn opnames gemaakt op de locatie.
Het idee was om na de oplevering de exploitatie te laten aan een van de bestaande clubs die zich met Groenlo bezighouden. Er werd subsidie aangevraagd via Programma Stad Groenlo. Die subsidie is inmiddels toegekend, aan het Stadsmuseum Groenlo, dat de exploitatie van de kerkers op zich gaat nemen. Koen: "Als het dit najaar klaar is, dragen wij het over aan het Stadsmuseum. We blijven wel geïnteresseerd meekijken wat er gebeurt."
Het stadsmuseum is dus de partij waaraan de subsidie formeel is toegekend. Joop: "De ondergrondse kerkers worden als het ware een tweede locatie van het stadsmuseum. Het museum 'levert' in principe de bemanning. " Maar ook andere groepen en instellingen die zich bezighouden met Groenlo zullen erbij betrokken worden, zoals Vestingstad Promotion, de Oude Calixtus, Belangenvereniging Groenlo en de VVV. En wellicht nog andere vrijwilligers. "Het zou een prachtig onderdeel kunnen zijn van de stadsrondleidingen."
Vrijwilligers nodig
Maar voordat de openstelling een feit is en de exploitatie kan beginnen moet er nog heel wat gebeuren. Puinruimen, constructiewerk, timmeren, metselen en nog een hoop andere zaken. Joop en Koen doen dan ook een oproep aan vrijwilligers die willen helpen. Om uit te kunnen met het subsidiebedrag is de hulp van vrijwilligers noodzakelijk, daar zijn Joop en Koen het over eens.
Voor sommige zaken is het noodzakelijk professionals in te schakelen. Zo is in de ruimte is een niet meer in gebruik zijnde cv-ruimte, uit waarschijnlijk de jaren 40, aangetroffen. Daarvoor zijn nieuwe muren gebouwd. De bedoeling van Joop en Koen is dat deze worden verwijderd en de oorspronkelijke kerkerstructuur wordt hersteld. Sommige in de loop van de tijd dichtgemaakte doorgangen moeten weer worden opengemaakt.
Er zal zoveel mogelijk bestaand materiaal worden gebruikt. Deels kunnen de stapels stenen die her en der in de kelders liggen weer worden opgemetseld. Voor een aantal houten kozijnen zullen de brugpalen worden gebruikt die beschikbaar kwamen na vernieuwing van een aantal Grolse stadsbruggen. Joop: "Die palen liggen momenteel te drogen. Het is prachtig hout dat nog honderden jaren meekan. Het is oud hout uit dezelfde periode waarin het stadhuis ook is gebouwd."
De vloer is nog goed intact. Koen: "Deze bestaat uit los liggende bakstenen, die eigenlijk niet veel meer dan schoongemaakt hoeft te worden." De vochtigheid in de ondergrondse ruimtes valt gelukkig mee, dankzij een luchtcirculatiesysteem dat tijdens de bouw van het atrium zo'n 25 jaar geleden gerealiseerd werd.
Eerst informatie en dan afdalen
Joop is in 1982 al eens in de kerkers afgedaald, door het luik dat nu ook nog als enige toegang geeft tot het ondergrondse stelsel. Ook toen zijn de kerkers verder niet ontsloten. Net zomin op andere tijdstippen, vaak bij verbouwingen of uitbreidingen van het gemeentehuis. Het bleef altijd bij plannen, de kosten waren vaak een te hoge drempel.
Tot nu dus. Het is de bedoeling dat de kerkers toegankelijk gemaakt worden vanuit de huidige archiefruimte, op de hoek van de Markt en de Kevelderstraat. De nu 'blinde' dubbele toegangsdeuren aan de Kevelderstraat zullen worden opengemaakt en binnen in de ruimte zal de trap die naar de kerkers leidt worden hersteld.
De archiefruimte - momenteel benut door de Sociale Dienst Oost Achterhoek - zal worden omgevormd tot een ontvangst- en presentatieruimte. Joop: "Het is leuk om mensen eerst te kunnen informeren voordat ze afdalen naar de cellen. Bovendien willen we niet te veel mensen tegelijk in de kelder laten lopen. Drukte zou ten koste gaan van de - lugubere - sfeer."
Doordat de ontvangst- en presentatieruimte een eigen buiteningang krijgt kunnen de ruimte en de kerkers los van de rest van het stadhuis geopend zijn.
Het is de bedoeling dat er een film wordt gemaakt rond een fictief persoon. Een persoonlijk verhaal over hoe het met hem gegaan zou kunnen zijn, daar onder de grond in het centrum van Groenlo, lang geleden.
400 jaar oud
De kerkers stammen waarschijnlijk uit eind 16e of begin 17e eeuw. Tijdens de belegering van Groenlo in 1627 waren ze al in gebruik. Dat gebruik duurde tot 1875. Koen: "Het waren arrestantencellen, waar mensen korte tijd vastzaten. Totdat beslist werd wat er verder met ze moest gebeuren: de echte gevangenis in, of misschien weer vrij."
Een pretje zal het niet geweest zijn in de donkere, vochtige en kale ruimtes. Wel was er drinkwater, de drinkwaterbakken zijn deels nog behoorlijk intact. De gevangenen werden aan de vloer geketend; de ringen in de vloer zitten er nog. De originele beenklem is in het bezit van het Stadsmuseum. In de kerkers is ook een muurtekening aangetroffen. Koen: "Het lijkt een soort spottekening, erg bijzonder."
Koen meldt dat het bestuderen van historische rechtspraakdocumenten veel informatie oplevert: "In het streekarchief van het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers in Doetinchem hebben we een lijst met gevangenen uit 1813 gevonden die hebben vastgezeten in de kerkers onder het Grolse stadhuis. Sommige namen op die lijst komen nu nog in Groenlo voor."
Volgens Joop zijn gerechtsarchieven ook erg geschikt voor stamboomonderzoek: "Over de levensloop van brave burgers is meestal niet veel terug te vinden, het zijn de mensen die wat uitgevreten hadden, waar we nu nog dingen over vinden." Hij doet direct een oproep aan archiefuitpluizers, bijvoorbeeld stamboomonderzoekers, om te speuren naar gegevens over Groenlo en de Grolse kerkers.
Historische gegevens en documenten over Groenlo kunnen overal terecht zijn gekomen. Joop: "Vooral in Spaanse archieven zal veel liggen, maar al die documentatie is nog maar beperkt ontsloten. We weten al best veel, maar een heleboel nog niet."
Vrijwilligers die een steentje willen bijdragen kunnen zich aanmelden via koenkleintuente@kpnmail.nl.