Gert-Jan Ludden. Foto: Pascale Drent

Gert-Jan Ludden. Foto: Pascale Drent

'Ons poldermodel is onze zwakte in crisistijd'

Algemeen

Bestuurlijke aanpak van coronacrisis faalt volgens crisisexpert Gert-Jan Ludden

Door Rudi Hofman

ALMEN - De structuur voor de aanpak van complexe crises als de coronapandemie is in Nederland niet adequaat en onvoldoende toereikend. Dit zegt crisisexpert Gert-Jan Ludden van SVDC Advies in crisisbeheersing in Almen. Van zijn hand is het boek ‘Corona onthult systeemcrisis; een ontluistering voor de samenleving’ verschenen. Hierin concludeert Ludden dat het crisismanagement te bestuurlijk, te politiek en niet meer van deze tijd is. Hij pleit voor een overgang naar een fundamenteel en sterk vereenvoudigd ander systeem waarin de menselijke maat centraal staat.

Waarschuwingen dat de overheid niet goed op complexe crises is voorbereid, zijn door Den Haag jarenlang in de wind geslagen. Het lerend vermogen rond crisisbeheersing is volgens Ludden vrij gering: “Onderzoeksrapporten zijn alleen maar bedoeld om de schuldvraag te beantwoorden en daarna is het ‘case closed’. We hebben nergens een instituut waarin we borgen dat we lessen van rampen en crises uit het verleden vastleggen en dat we die weten te vertalen in verbetermaatregelen.

“Kijk bijvoorbeeld naar de pandemie, een mooi voorbeeld. Deze scoort al vanaf rond de eeuwwisseling het hoogste in alle risicobeoordelingen zowel regionaal als nationaal en toch zijn we daar niet goed op voorbereid. Bij de Mexicaanse griep in 2009 zijn we nota bene langs het randje van de afgrond gegaan en nog steeds hebben we geen nationaal pandemieplan. We hebben niet geïnvesteerd in extra middelen en we trainen en oefenen nog te weinig realistisch. Dat is puur onderschatting’’, aldus de crisisexpert.

Pleisters plakken
De medische wetenschap wordt, zo schrijft Ludden, door premier Mark Rutte en andere bestuurders als absolute autoriteit gezien en dit heeft een negatieve wissel op de samenleving getrokken. Ludden: “Crisismanagement is geen wetenschap. Wetenschappers hebben de neiging alles wat ze adviseren wetenschappelijk te onderbouwen. Dat kost tijd en daardoor loop je continu achter de feiten aan en ben je pleisters aan het plakken. Crisismanagement zit juist aan de voorkant van het probleem adequaat optreden.”

Volgens Ludden heeft het Outbreak Management Team (OMT) onder leiding van Jaap van Dissel op meerdere punten gefaald. Zo meldde het OMT aanvankelijk dat het virus niet naar Nederland zou komen, dat het niet zo besmettelijk zou zijn en dat het alleen ouderen zou treffen. “Acht maanden lang hield het OMT mondkapjes tegen, terwijl de hele wereld ermee liep. Ik neem het de bestuurders kwalijk dat ze alleen luisteren naar Van Dissel met zijn team en andere signalen rücksichtslos naast zich neerleggen.” Ludden doelt onder meer op het Red Team en de groep Herstel-NL en ‘aerosolwaarschuwer’ Maurice de Hond. “Hier kwam bij dat OMT-leden elkaar gingen tegenspreken en dat levert onder burgers ontzettend veel wantrouwen op.”

Multidisciplinair
De coronacrisis begon in maart als een infectieziekte en werd een volksgezondheidscrisis. Maar eigenlijk al in april, zegt Ludden, is die crisis van kleur verschoten naar een brede sociaaleconomische en maatschappelijke crisis. “Het is een buitengewoon complexe crisis die je multidisciplinair moet aanpakken. Als je alleen maar luistert naar medische wetenschappers en je gaat daarop sturen dan mis je dus een heel groot deel van de puzzel (...). In een dashboard moet je niet alleen ziekenhuis- en ic-opnames presenteren, maar ook kijken naar je werkloosheidscijfers, naar je appél op de geestelijke gezondheidszorg en naar het aantal faillissementen. Als je dat breed in beeld brengt en je stuurt daarop dan kom je soms tot andere beslissingen of je kunt dingen beter uitleggen aan de maatschappij.”

Zwakte
In Nederland zijn we trots op ons poldermodel, maar dit is niet ‘crisisbestendig’. Ludden: “In een crisis heb je korte lijnen nodig, heldere gezagsstructuren, een strakke commandovoering en eenvoud. Die basisprincipes conflicteren enorm met de uitgangspunten van ons poldermodel; complexe structuren, veel overleggen, veel tijd nemen, goed nadenken, met iedereen afstemmen en pas heel laat besluiten nemen. Ons poldermodel is onze zwakte in crisistijd.’’

Bestuurders hebben volgens Ludden geen operationele mindset. “Als bestuurder (of planner) moet je zorgen dat je een derde van de tijd zelf gebruikt zodat de mensen die het moeten uitvoeren twee derde uitvoeringstijd hebben. Onze bestuurders en planners nemen negen tiende voorbereidingstijd en uitvoerenden zoals huisartsen, GGD’s en politie hebben maar een tiende van de tijd over. Een totale disbalans. Dat is een blunder bij de mensen die aan het roer zitten in de crisisbeheersing (...). Het gaat dan ook juist mis in de bestuurlijke aanpak.”

Burgemeesters
Ludden vindt de persconferenties door premier Rutte en minister De Jonge belangrijk, maar vele miljoenen burgers zien deze niet. Vandaar dat de crisisexpert ook voor burgemeesters een heel belangrijke rol ziet weggelegd. Zij kennen hun gemeenschap door en door en moeten heel actief communiceren, meent hij. “Ik heb de additionele communicatie vanuit de gemeenten en veiligheidsregio’s buitengewoon gemist (...). Ook als gemeente moet je als crisisorganisatie heel veel doen, kijken waar werk ik met bedrijven samen, hoe bereik ik mijn kerkelijke organisaties en mijn scholen. De veiligheidsregio’s doen daar niets mee, zij zijn de zwaailichtenbranche.’’

Geïnfecteerd
De absolute belangen van de samenleving staan niet voorop, zo is volgens Ludden tijdens de belastingtoeslagenaffaire gebleken. “De politiek institutionele belangen zijn dominant in de aanpak en dat heeft ook het crisismanagement geïnfecteerd, is mijn overtuiging. Ludden wijt dit aan het samenspel tussen ambtenaren, bestuurders, kabinet, Tweede Kamer, wetenschappers en media. ‘’Dat houdt elkaar in die institutionele wereld redelijk in stand. Dat zie je terugkomen in baantjescarrousels onder topambtenaren en in onderzoekscommissies die opeens weer door een ex-minister worden geleid. Ik denk dat de coronacrisis dit systeem meedogenloos zichtbaar maakt.’’

Betrek burgers
Gebruik ook de expertise van burgers bij rampen en crises, is het pleidooi van Ludden. Hij noemt als voorbeelden wijkgemeenten, buurtgezelschappen, scholen, kerken en rotaryclubs. “Betrek ze allemaal bij het opstellen van risicoprofielen en ook bij het maken van plannen en bij het opleiden, trainen en oefenen ter voorbereiding op rampen en crises. De burger wordt nu in dat hele proces totaal niet betrokken. Als het dan mis gaat, rollen we allerlei instructies over ze heen alsof wij 17 miljoen te programmeren machines zijn. Dan communiceren we ook nog eens verkeerd met ze. Dat moet anders en daarbij moeten we ook de hele crisisstructuur vereenvoudigen.”

Revitaliseren
“Zoveel mogelijk naar buiten iedereen”, zou Ludden adviseren als hij bij het OMT mocht aanschuiven. “Met deze lockdown - en dat verbaast me zeer - roepen we: u moet allemaal naar binnen. In een griepseizoen met slechte ventilatie, kou - omstandigheden waarin virussen welig tieren - zou ik zeggen: u moet naar buiten.” Ludden vindt ook dat sectoren die door de crisis keihard zijn getroffen, zoals de detailhandel, horeca, cultuur en evenementenbranche, meer ruimte moeten krijgen. “Al zijn de besmettingscijfers wat hoog, je moet de samenleving meer revitaliseren. Bied je nul perspectief dan ga je in de samenleving meer en meer je eigen weerstand creëren (...). Je maakt nu zo verschrikkelijk veel kapot. Die ellende slaat straks als een boemerang op ons terug.”

Gert-Jan Ludden is oprichter/eigenaar van het op Landgoed Ehzerwold in Almen gevestigde SVDC Advies in crisisbeheersing én professioneel schaker. “Bij het schaken gaat het om creativiteit, snel inspelen op nieuwe situaties, herkennen van patronen en vooruitdenken. Bij crisisbeheersing is dat niet anders. En in allebei de gevallen boek je de beste resultaten met een gedegen voorbereiding”, zo valt te lezen op https://www.svdc.nl/. Hier is ook het boek ‘Corona onthult systeemcrisis’ te bestellen.

Afbeelding

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant